Narcyz, narcysta, wampir emocjonalny – różne nazewnictwo, ale bardzo podobne skutki ich działania. Oni są wśród nas, czasem są niczym aktorzy pierwszoplanowi, a czasem ciężko ich rozpoznać na pierwszy rzut oka.
Osobowość narcystyczna to zaburzenie osobowości, które może mieć różne formy i spektrum. W tym artykule zostanie omówiony ogólny zarys tego zaburzenia, a w następnych publikacjach zostaną przeanalizowane poszczególne rodzaje narcyzmu i ich charakterystyki.
Co to jest narcystyczne zaburzenie osobowości?
Narcystyczne zaburzenie osobowości (potocznie nazywane ‘narcyzmem’) to zaburzenie, w którym osoba nim dotknięta ma wyolbrzymiony obraz siebie; jest zdominowana przez schemat zachowań, który jest oparty na nastawieniu wielkościowym. Ma liczne wyobrażenia i fantazje na swój temat, że jest lepsza od innych, że wszystko jej wolno i że jest niesłychanie ważna. Osoba narcystyczna ma potrzebę bycia podziwianą, nie posiada empatii i nie potrafi przyjąć perspektywy innych ludzi.
Narcyz – czy aby na pewno taki piękny i wyjątkowy?
Osoba narcystyczna to ‘łowca okazji’: często myśli, co może zyskać z jakiejś relacji; co może uzyskać w danej sytuacji; co może być w danym momencie dla niej. Taka osoba nie potrafi bezwarunkowo być przy kimś. Priorytetem dla narcyza jest zwabienie ofiary do swojego świata, mamiąc jej serce i umysł, aby zbudować swój wizerunek osoby idealnej i autorytarnej.
Osoba narcystyczna prawie zawsze stara się zaznaczyć swoją nadrzędność, pokazując siebie za lepszą od innych, używając słów ukazujących swoją wyjątkowość i poruszając przy tym nietypowe tematy. Uwielbia skupiać na sobie uwagę innych i być podziwianym, przy tym tak to wszystko nakręcając, aby osoby wokół jeszcze bardziej nadawały ‘wyjątkowości’ jego osobie. Narcyzi często dążą do popularności, prestiżu i sławy, aby znów poczuć się wyjątkowo.
Jedną z charakterystycznych emocji u narcyzów jest złość, ponieważ gdy ktoś ich skrytykuje, oni czują się atakowani, złoszczą się, aby móc tej osobie ‘dokopać’ i odpłacić pięknym za nadobne. Starają się utrzymać jak najdłużej swój pozytywny wizerunek, odwracają od siebie negatywną uwagę i przekierowują ją na drugą osobę.
Kiedy okaże się jak narcyz potrafi manipulować, kłamać, oskarżać i jego działania wyjdą na jaw, na początku reaguje on agresywnie, potem depresyjnie, a na końcu uważa innych za złych, głupców i twierdzi, że to oni chcieli zrobić mu krzywdę.
Jakie są przyczyny narcystycznych zaburzeń osobowości?
Jedną z cech, jakie charakteryzują narcyza jest brak empatii (lub jej niski poziom w zależności od spektrum narcyzmu). Z biologicznego punktu widzenia, narcyzów klinicznych i psychopatów odznaczają ‘upośledzone’ wzorce aktywności neuronalnej i zaburzenia mechanizmów, które uniemożliwiają im przyjęcie cudzej perspektywy i zrozumienie emocji innych. Takie osoby mają trwałe uszkodzenia mózgu, które nie pozwalają im mieć empatii. Oni potrafią jedynie naśladować wyuczone emocje i reakcje, aby normalnie funkcjonować w społeczeństwie, ale tak naprawdę nigdy nie będą w stanie prawdziwie współodczuwać z innymi. Ta ich pozorna ‘empatia’ często potrafi zaślepić i zmylić ludzi, którzy zachwyceni ich osobą, nie potrafią dobrze odczuć, że coś jest nie tak.
Kolejnymi przyczynami osobowości narcystycznej są nieodpowiednie wychowanie, czynniki środowiskowe i zaburzenia narcystyczne w rodzinie (zwłaszcza u rodziców). W tych przypadkach narcyzm zostaje ‘nabyty’ podczas dzieciństwa, gdzie jego skutki odczuwa się przez całe życie (chyba że osoba taka podda się ciężkiej i wymagającej psychoterapii). Konkretnymi przyczynami wywołującymi narcyzm mogą być:
– wszelkiego rodzaju nadużycia, czyli przemoc, nadużycie władzy i siły, które sprawiają, że dziecko staje się stłamszone i zamknięte w sobie. Rozwija się silny mechanizm kompensacji i obrony, który służy temu, aby nigdy więcej nie zostać ofiarą kogoś innego. Efektem czego może być przesadnie zawyżony obraz siebie.
– zaniedbania ze strony rodziców, które sprawiają, że dziecko buduje wysoki mur między sobą, a otaczającym światem. Konsekwencją zaniedbania może być ogromna trudność w doświadczaniu empatii. Narcyzm w takich przypadkach działa jak tarcza ochronna, która kryje słabą psychicznie osobę z poczuciem wstydu za swoje wewnętrzne ja.
– niespójność zachowań ze strony rodziców, czyli niezgodność między ich czynami i słowami lub z powodu samych działań. Dziecko przez to staje się niepewne i nie wie jak rodzice będę działać i reagować w różnych sytuacjach. Mogą je przesadnie chwalić, ale też ostro krytykować. Narcyzm staje się odpowiedzią na strapienie spowodowane niespokojnym i niespójnym środowiskiem, w którym dzieci dorastają.
– wygórowane i puste pochwały, bezokolicznościowe prezenty, które często są objawem rodziców z noszonym w sobie poczuciem winy, z ukrywania braku prawdziwej miłości do dzieci. Obdarowywanie wzniosłymi pochwałami i prezentami ma na celu rekompensatę dzieciom brak czasu i uwagi. Dzieci z czasem rozwijają w sobie wyidealizowany obraz samych siebie, który nie ma za wiele wspólnego z rzeczywistością.
– nadmierna opiekuńczość i ochrona, przekazują w pewien sposób wyraz strachu i niepokoju. Dziecko zaczyna myśleć, że nie jest w stanie pokonać życiowych problemów. Sprawia to też, że dziecko zaczyna myśleć, że jest coś w nim na tyle ‘wyjątkowego’, że musi być stale pod ochroną. Z czasem zaczyna się zamykać we wnętrzu swojej bańki. Myśli, że aby ktoś go kochał, to musi go bardzo ochraniać, spełniając przy tym jego zachcianki i kaprysy. Przestają być czułe i wrażliwe na potrzeby innych ludzi.
Jak rozpoznać osobowość narcystyczną?
Rozpoznanie narcystycznego zaburzenia osobowości opiera się na zdiagnozowaniu cech typowych dla tego zaburzenia u pacjenta. Definiowanie narcyzmu opiera się na kryteriach diagnostycznych ICD 10, DSM IV oraz na SCID II. Kluczowe jest wykonanie odpowiednich kwestionariuszy psychologicznych, które potwierdzają diagnozę. Istotne jest zróżnicowanie narcystycznego zaburzenia z innymi zaburzeniami osobowości. Konieczne jest także wykluczenie innych przyczyn nietypowych zachowań u pacjenta, jak np. Zażywanie środków psychoaktywnych.
Możemy także sami w sposób ‘nieprofesjonalny’ wychwycić aspekty, które pozwolą nam rozpoznać narcyza. Trzeba się edukować w tym temacie, słuchać swojej intuicji i mieć poczucie własnej wartości, które nie pozwoli, aby narcyz nami zawładnął. W przyszłych artykułach przedstawię kwestie, na które trzeba zwracać uwagę, gdy mamy do czynienia z osobowością narcystyczną. Przeanalizuję temat tego, jak rozpoznać, że jest się ofiarą narcyza i jakie rzeczy sprawiają, że przyciąga się ich do siebie.
Podsumowanie
Temat osobowości narcystycznej jest bardzo rozległy i głęboki. Występuje wiele teorii, koncepcji i wypowiedzi w tym obszarze, że aż ciężko zawrzeć to w krótkim tekście. Gorąco zachęcam do poszerzania wiedzy i świadomości w tym temacie, aby chronić siebie przed narcyzami i często fatalnymi skutkami działań na ich ofiarach. Narcyzm jest powszechnym zjawiskiem, z którego nawet nie zdajemy sobie sprawy, a spotkać możemy go wszędzie. Grunt to odpowiednio się z nimi zmierzyć, a to zależy już głównie od nas, jak sobie z tym poradzimy.
Autor tekstu:
Kamila Kot
Studentka III roku Psychologii
Źródła:
Pieknoumyslu.com
Youtube: Soul GPS; Psychoterapia Paweł Juras
Terapiacentrum.pl
